Tái cấu trúc trình duyệt trong thời đại AI: Từ công cụ tìm kiếm đến đại lý thông minh
Cuộc chiến trình duyệt thứ ba đang âm thầm diễn ra. Nhìn lại lịch sử, từ Netscape của những năm 90, IE của Microsoft, cho đến Firefox với tinh thần mã nguồn mở và Chrome của Google, cuộc tranh giành trình duyệt luôn là biểu hiện tập trung của quyền kiểm soát nền tảng và sự chuyển biến trong các mô hình công nghệ. Chrome đã giành được vị trí thống trị nhờ tốc độ cập nhật và sự kết nối hệ sinh thái, trong khi Google thông qua cấu trúc "đôi độc quyền" của tìm kiếm và trình duyệt, tạo ra một vòng khép kín cho cổng thông tin.
Tuy nhiên, ngày nay, cấu trúc này đang bị lung lay. Sự trỗi dậy của các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) đã khiến ngày càng nhiều người dùng hoàn thành nhiệm vụ trên trang kết quả tìm kiếm mà không cần nhấp chuột, hành vi nhấp chuột vào các trang web truyền thống đang giảm. Đồng thời, tin đồn rằng Apple có ý định thay thế công cụ tìm kiếm mặc định trong Safari càng làm đe dọa đến nền tảng lợi nhuận của Alphabet, thị trường đã bắt đầu thể hiện sự bất an đối với "chính thống tìm kiếm".
Trình duyệt cũng đang đối mặt với việc tái cấu trúc vai trò. Nó không chỉ là công cụ hiển thị trang web, mà còn là một container tập hợp nhiều khả năng như nhập dữ liệu, hành vi người dùng, danh tính riêng tư và nhiều thứ khác. AI Agent tuy mạnh mẽ, nhưng để hoàn thành các tương tác trang phức tạp, gọi dữ liệu danh tính cục bộ, và kiểm soát các yếu tố trang web, vẫn cần dựa vào ranh giới tin cậy và sandbox chức năng của trình duyệt. Trình duyệt đang chuyển từ giao diện con người sang nền tảng gọi hệ thống cho Agent.
Điều có khả năng thực sự phá vỡ cấu trúc thị trường trình duyệt hiện tại không phải là một "Chrome tốt hơn", mà là một cấu trúc tương tác mới: không phải là việc trình bày thông tin, mà là việc gọi nhiệm vụ. Trình duyệt trong tương lai cần được thiết kế cho AI Agent - không chỉ có thể đọc, mà còn có thể viết và thực thi. Những dự án như Browser Use đang cố gắng ngữ nghĩa hóa cấu trúc trang, biến giao diện trực quan thành văn bản có cấu trúc có thể được LLM gọi, thực hiện việc ánh xạ từ trang đến lệnh, giảm thiểu chi phí tương tác.
Các dự án chính thống trên thị trường đã bắt đầu thử nghiệm: Perplexity xây dựng trình duyệt gốc Comet, sử dụng AI thay thế cho kết quả tìm kiếm truyền thống; Brave kết hợp bảo vệ quyền riêng tư với suy diễn cục bộ, sử dụng LLM để tăng cường chức năng tìm kiếm và chặn; trong khi các dự án gốc Crypto như Donut, đang nhắm đến một lối vào mới cho tương tác giữa AI và tài sản trên chuỗi. Những dự án này có đặc điểm chung là: cố gắng tái cấu trúc đầu vào của trình duyệt, thay vì làm đẹp cho lớp đầu ra của nó.
Đối với những người khởi nghiệp, cơ hội nằm trong mối quan hệ tam giác giữa đầu vào, cấu trúc và đại lý. Trình duyệt như một giao diện gọi thế giới của Agent trong tương lai, có nghĩa là ai có thể cung cấp các "khối khả năng" có cấu trúc, có thể gọi và đáng tin cậy, thì người đó sẽ trở thành một phần của nền tảng thế hệ mới. Từ SEO đến AEO (Tối ưu hóa động cơ Agent), từ lưu lượng trang đến gọi chuỗi nhiệm vụ, hình thức và tư duy thiết kế sản phẩm đang được tái cấu trúc. Cuộc chiến trình duyệt thứ ba xảy ra tại "đầu vào" chứ không phải "trình bày"; người quyết định thắng thua không còn là ai thu hút được sự chú ý của người dùng, mà là ai giành được niềm tin của Agent, nhận được cổng gọi.
Lịch sử phát triển của trình duyệt
Vào đầu những năm 90 của thế kỷ trước, khi Internet vẫn chưa trở thành một phần của cuộc sống hàng ngày, Netscape Navigator xuất hiện như một con thuyền buồm mở ra vùng đất mới, mở ra cánh cửa dẫn đến thế giới kỹ thuật số cho hàng triệu người dùng. Trình duyệt này không phải là cái đầu tiên, nhưng lại là sản phẩm đầu tiên thật sự hướng đến đại chúng, định hình trải nghiệm Internet. Vào thời điểm đó, mọi người lần đầu tiên có thể dễ dàng duyệt web thông qua giao diện đồ họa, như thể cả thế giới bỗng chốc trở nên trong tầm tay.
Tuy nhiên, vinh quang thường ngắn ngủi. Microsoft nhanh chóng nhận ra tầm quan trọng của trình duyệt và quyết định buộc Internet Explorer phải được gói kèm vào hệ điều hành Windows, biến nó thành trình duyệt mặc định. Chiến lược này được coi là "vũ khí bí mật của nền tảng", trực tiếp làm suy yếu vị thế thống trị của Netscape trên thị trường. Nhiều người dùng không chủ động chọn IE, mà là vì hệ thống mặc định đã chấp nhận nó. IE, nhờ vào khả năng phân phối của Windows, nhanh chóng trở thành ông trùm trong ngành, trong khi Netscape thì rơi vào quỹ đạo suy tàn.
Trong bối cảnh khó khăn, các kỹ sư của Netscape đã chọn một con đường quyết liệt và lý tưởng - họ đã công khai mã nguồn của trình duyệt và kêu gọi cộng đồng mã nguồn mở. Quyết định này giống như một "sự nhượng bộ kiểu Macedonia" trong giới công nghệ, báo hiệu sự kết thúc của một kỷ nguyên cũ và sự trỗi dậy của sức mạnh mới. Đoạn mã này sau đó trở thành nền tảng cho dự án trình duyệt Mozilla, ban đầu được đặt tên là Phoenix (có nghĩa là Phượng Hoàng tái sinh), nhưng do vấn đề thương hiệu đã trải qua nhiều lần đổi tên, cuối cùng được gọi là Firefox.
Firefox không chỉ đơn thuần là bản sao của Netscape, mà còn đạt được nhiều đột phá trong trải nghiệm người dùng, hệ sinh thái plugin, và an ninh. Việc ra đời của nó đánh dấu chiến thắng của tinh thần mã nguồn mở, đồng thời thổi một luồng sinh khí mới vào toàn ngành công nghiệp. Có người mô tả Firefox là "người thừa kế tinh thần" của Netscape, giống như Đế chế Ottoman đã kế thừa những gì còn lại của Đế chế Byzantine. So sánh này tuy có phần phóng đại nhưng lại rất có ý nghĩa.
Nhưng trước khi Firefox chính thức ra mắt, Microsoft đã phát hành sáu phiên bản IE, với lợi thế về thời gian và chiến lược gói hệ thống, khiến Firefox ngay từ đầu đã ở trong vị trí phải theo đuổi, định sẵn rằng cuộc đua này không phải là một cuộc cạnh tranh công bằng ở vạch xuất phát.
Trong khi đó, một người chơi sớm khác cũng đang âm thầm xuất hiện. Năm 1994, trình duyệt Opera ra đời, nó đến từ Na Uy, ban đầu chỉ là một dự án thử nghiệm. Nhưng từ phiên bản 7.0 vào năm 2003, nó đã giới thiệu động cơ Presto tự phát triển, tiên phong hỗ trợ CSS, bố cục thích ứng, điều khiển bằng giọng nói và mã hóa Unicode cùng các công nghệ tiên tiến khác. Mặc dù số lượng người dùng còn hạn chế, nhưng về mặt công nghệ, nó luôn đi đầu trong ngành và trở thành "sự lựa chọn yêu thích của các tín đồ công nghệ".
Cùng năm đó, Apple đã ra mắt trình duyệt Safari. Đây là một bước ngoặt đầy ý nghĩa. Vào thời điểm đó, Microsoft đã đầu tư 150 triệu USD vào Apple đang trên bờ vực phá sản, nhằm duy trì vẻ bề ngoài cạnh tranh và tránh sự kiểm tra chống độc quyền. Mặc dù công cụ tìm kiếm mặc định của Safari từ khi ra đời là Google, nhưng mối quan hệ lịch sử này với Microsoft biểu thị mối quan hệ phức tạp và tinh tế giữa các ông lớn Internet: hợp tác và cạnh tranh, luôn luôn đi kèm nhau.
Năm 2007, IE7 được phát hành cùng với Windows Vista, nhưng phản hồi từ thị trường khá bình thường. Ngược lại, Firefox, nhờ vào nhịp độ cập nhật nhanh hơn, cơ chế mở rộng thân thiện hơn và sức hút tự nhiên đối với các nhà phát triển, đã tăng trưởng thị phần lên khoảng 20%. Sự thống trị của IE dần bị suy yếu, xu hướng đang thay đổi.
Google thì là một cách tiếp cận khác. Mặc dù đã bắt đầu lên kế hoạch phát triển trình duyệt của riêng mình từ năm 2001, nhưng họ đã mất sáu năm để thuyết phục CEO Eric Schmidt phê duyệt dự án này. Chrome ra mắt vào năm 2008, được xây dựng dựa trên dự án mã nguồn mở Chromium và động cơ WebKit mà Safari sử dụng. Nó được gọi một cách hài hước là "trình duyệt cồng kềnh", nhưng nhờ vào sức mạnh vững chắc của Google trong quảng cáo và xây dựng thương hiệu, nó đã nhanh chóng nổi lên.
Vũ khí chính của Chrome không phải là tính năng, mà là nhịp độ cập nhật phiên bản thường xuyên (mỗi sáu tuần một lần) và trải nghiệm đồng nhất trên toàn nền tảng. Vào tháng 11 năm 2011, Chrome lần đầu tiên vượt qua Firefox, đạt thị phần 27%; sau sáu tháng, lại vượt qua IE, hoàn thành sự chuyển mình từ kẻ thách thức thành người thống trị.
Trong khi đó, Internet di động của Trung Quốc cũng đang hình thành hệ sinh thái riêng của mình. Một trình duyệt nổi tiếng đã nhanh chóng nổi lên vào đầu những năm 2010, đặc biệt là ở các thị trường mới nổi như Ấn Độ, Indonesia và Trung Quốc, nhờ vào thiết kế nhẹ, nén dữ liệu tiết kiệm lưu lượng và các đặc điểm khác, đã giành được sự yêu thích của người dùng thiết bị giá rẻ. Đến năm 2015, thị phần trình duyệt di động toàn cầu của nó đã vượt qua 17%, có lúc tại Ấn Độ lên tới 46%. Nhưng chiến thắng này không kéo dài. Khi chính phủ Ấn Độ tăng cường kiểm tra an ninh đối với các ứng dụng Trung Quốc, trình duyệt này buộc phải rời khỏi thị trường quan trọng, dần dần mất đi ánh hào quang ngày xưa.
Bước vào thập kỷ 2020, vị thế thống trị của Chrome đã được thiết lập, với thị phần toàn cầu ổn định ở khoảng 65%. Đáng chú ý là, mặc dù công cụ tìm kiếm Google và trình duyệt Chrome đều thuộc về Alphabet, nhưng từ góc độ thị trường, chúng lại là hai hệ thống độc quyền riêng biệt - cái trước kiểm soát khoảng chín mươi phần trăm các cổng tìm kiếm toàn cầu, trong khi cái sau nắm giữ "cửa sổ đầu tiên" mà hầu hết người dùng vào mạng.
Để duy trì cấu trúc độc quyền kép này, Google đã chi mạnh tay. Vào năm 2022, Alphabet đã trả cho Apple khoảng 20 tỷ USD chỉ để Google giữ vị trí tìm kiếm mặc định trên Safari. Các nhà phân tích chỉ ra rằng khoản chi này tương đương với 36% doanh thu quảng cáo tìm kiếm mà Google thu được từ lưu lượng truy cập Safari. Nói cách khác, Google đang trả "phí bảo vệ" để bảo vệ thành trì của mình.
Nhưng gió đã một lần nữa đổi chiều. Với sự trỗi dậy của các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM), tìm kiếm truyền thống bắt đầu bị ảnh hưởng. Năm 2024, thị phần tìm kiếm của Google đã giảm từ 93% xuống 89%, mặc dù vẫn chiếm ưu thế, nhưng vết nứt đã xuất hiện. Điều gây ra sự đột phá hơn nữa là tin đồn về việc Apple có thể ra mắt công cụ tìm kiếm AI của riêng mình - nếu Safari chuyển sang sử dụng công cụ tìm kiếm nội bộ, điều này không chỉ sẽ thay đổi cấu trúc sinh thái mà còn có thể ảnh hưởng đến cột trụ lợi nhuận của Alphabet. Thị trường phản ứng nhanh chóng, giá cổ phiếu của Alphabet đã giảm từ 170 USD xuống 140 USD, phản ánh không chỉ nỗi lo lắng của nhà đầu tư mà còn là sự bất an sâu sắc về định hướng tương lai của kỷ nguyên tìm kiếm.
Từ Navigator đến Chrome, từ lý tưởng mã nguồn mở đến thương mại hóa quảng cáo, từ trình duyệt nhẹ đến trợ lý tìm kiếm AI, cuộc chiến trình duyệt luôn là một cuộc chiến về công nghệ, nền tảng, nội dung và quyền kiểm soát. Chiến trường liên tục di chuyển, nhưng bản chất chưa bao giờ thay đổi: ai nắm giữ cổng vào, người đó sẽ định nghĩa tương lai.
Trong mắt các nhà đầu tư, dựa vào LLM và nhu cầu mới của con người đối với công cụ tìm kiếm trong thời đại AI, cuộc chiến trình duyệt lần thứ ba đang từ từ diễn ra. Dưới đây là tình hình huy động vốn của một số dự án nổi bật trong lĩnh vực trình duyệt AI.
Kiến trúc cũ của trình duyệt hiện đại
Khi nói về kiến trúc của trình duyệt, kiến trúc truyền thống cổ điển như hình dưới đây:
Khách hàng - Cổng vào phía trước
Tra cứu thông qua HTTPS đến frontend gần nhất, hoàn thành giải mã TLS, lấy mẫu QoS và định tuyến địa lý. Nếu phát hiện lưu lượng bất thường (DDoS, tự động thu thập) có thể giới hạn lưu lượng hoặc thách thức ở tầng này.
Hiểu biết truy vấn
Frontend cần hiểu ý nghĩa của các từ mà người dùng nhập, có ba bước: chỉnh sửa chính tả thần kinh, sửa "recpie" thành "recipe"; mở rộng từ đồng nghĩa, mở rộng "how to fix bike" thành "repair bicycle". Phân tích ý định, xác định truy vấn là thông tin, điều hướng hay ý định giao dịch, và phân bổ yêu cầu Vertical.
Tái gọi ứng cử viên
Công nghệ truy vấn được sử dụng bởi một công cụ tìm kiếm được gọi là: chỉ mục đảo ngược. Trong chỉ mục theo thứ tự, chúng ta đều có thể chỉ định một ID để tìm đến tệp. Tuy nhiên, người dùng không thể biết nội dung muốn tìm nằm ở số hiệu nào trong hàng trăm tỷ tệp, vì vậy họ đã sử dụng chỉ mục đảo ngược rất truyền thống, để tìm kiếm các tệp có từ khóa tương ứng thông qua nội dung. Tiếp theo, chỉ mục vector được sử dụng để xử lý tìm kiếm ngữ nghĩa, tức là tìm kiếm nội dung có nghĩa tương tự với truy vấn. Nó chuyển đổi văn bản, hình ảnh và các nội dung khác thành vector nhiều chiều (embedding), và tìm kiếm dựa trên sự tương đồng giữa các vector này. Ví dụ, ngay cả khi người dùng tìm kiếm "cách làm bột pizza", công cụ tìm kiếm cũng có thể trả về kết quả liên quan đến "hướng dẫn làm bột pizza" vì chúng tương đồng về ngữ nghĩa. Sau khi trải qua chỉ mục đảo ngược và chỉ mục vector, khoảng mười vạn trang web sẽ được sàng lọc ban đầu.
Sắp xếp nhiều cấp
Hệ thống thường sử dụng BM25, TF-IDF, điểm chất lượng trang và hàng nghìn đặc trưng nhẹ khác để lọc hàng trăm nghìn trang ứng cử viên xuống còn khoảng 1000 trang, tạo thành tập ứng cử viên sơ bộ. Các hệ thống này được gọi chung là động cơ gợi ý. Chúng phụ thuộc vào hàng triệu đặc trưng được tạo ra từ nhiều thực thể khác nhau, bao gồm hành vi của người dùng, thuộc tính trang, ý định truy vấn và tín hiệu ngữ cảnh. Ví dụ, một công cụ tìm kiếm sẽ tổng hợp lịch sử người dùng, phản hồi hành vi của những người dùng khác, ngữ nghĩa trang, ý nghĩa truy vấn và các thông tin khác, đồng thời cũng xem xét các yếu tố ngữ cảnh như thời gian (thời điểm trong ngày, ngày cụ thể trong tuần) và các sự kiện bên ngoài như tin tức thời sự.
Sắp xếp chính bằng học sâu
Trong giai đoạn tìm kiếm ban đầu, một công cụ tìm kiếm sử dụng các công nghệ như RankBrain và Neural Matching để hiểu ý nghĩa của truy vấn và lọc ra những kết quả ban đầu có liên quan từ một lượng lớn tài liệu. RankBrain là một hệ thống học máy được giới thiệu vào năm 2015, nhằm hiểu rõ hơn ý nghĩa của truy vấn người dùng, đặc biệt là những truy vấn xuất hiện lần đầu. Nó chuyển đổi truy vấn và tài liệu thành các biểu diễn vector, tính toán sự tương đồng giữa chúng để tìm ra kết quả liên quan nhất. Ví dụ, đối với truy vấn "cách làm bột pizza", ngay cả khi tài liệu không hoàn toàn chứa từ khóa.
Trang này có thể chứa nội dung của bên thứ ba, được cung cấp chỉ nhằm mục đích thông tin (không phải là tuyên bố/bảo đảm) và không được coi là sự chứng thực cho quan điểm của Gate hoặc là lời khuyên về tài chính hoặc chuyên môn. Xem Tuyên bố từ chối trách nhiệm để biết chi tiết.
17 thích
Phần thưởng
17
8
Chia sẻ
Bình luận
0/400
StopLossMaster
· 07-19 05:19
Cười chết mất, lại bắt đầu thắng rồi phải không?
Xem bản gốcTrả lời0
DegenGambler
· 07-19 05:00
Gặp lại cuộc chiến sinh tử của các ông lớn, chơi là xong.
Xem bản gốcTrả lời0
OffchainOracle
· 07-17 12:09
Google thật sự hoảng hốt rồi phải không?
Xem bản gốcTrả lời0
FlashLoanLarry
· 07-16 05:55
hm...một cơ hội khác để thu giá trị cho giao thức tối ưu hóa thực sự
Cuộc đấu tranh giữa AI và trình duyệt trong tương lai: Con đường chuyển đổi từ công cụ tìm kiếm sang đại lý thông minh
Tái cấu trúc trình duyệt trong thời đại AI: Từ công cụ tìm kiếm đến đại lý thông minh
Cuộc chiến trình duyệt thứ ba đang âm thầm diễn ra. Nhìn lại lịch sử, từ Netscape của những năm 90, IE của Microsoft, cho đến Firefox với tinh thần mã nguồn mở và Chrome của Google, cuộc tranh giành trình duyệt luôn là biểu hiện tập trung của quyền kiểm soát nền tảng và sự chuyển biến trong các mô hình công nghệ. Chrome đã giành được vị trí thống trị nhờ tốc độ cập nhật và sự kết nối hệ sinh thái, trong khi Google thông qua cấu trúc "đôi độc quyền" của tìm kiếm và trình duyệt, tạo ra một vòng khép kín cho cổng thông tin.
Tuy nhiên, ngày nay, cấu trúc này đang bị lung lay. Sự trỗi dậy của các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) đã khiến ngày càng nhiều người dùng hoàn thành nhiệm vụ trên trang kết quả tìm kiếm mà không cần nhấp chuột, hành vi nhấp chuột vào các trang web truyền thống đang giảm. Đồng thời, tin đồn rằng Apple có ý định thay thế công cụ tìm kiếm mặc định trong Safari càng làm đe dọa đến nền tảng lợi nhuận của Alphabet, thị trường đã bắt đầu thể hiện sự bất an đối với "chính thống tìm kiếm".
Trình duyệt cũng đang đối mặt với việc tái cấu trúc vai trò. Nó không chỉ là công cụ hiển thị trang web, mà còn là một container tập hợp nhiều khả năng như nhập dữ liệu, hành vi người dùng, danh tính riêng tư và nhiều thứ khác. AI Agent tuy mạnh mẽ, nhưng để hoàn thành các tương tác trang phức tạp, gọi dữ liệu danh tính cục bộ, và kiểm soát các yếu tố trang web, vẫn cần dựa vào ranh giới tin cậy và sandbox chức năng của trình duyệt. Trình duyệt đang chuyển từ giao diện con người sang nền tảng gọi hệ thống cho Agent.
Điều có khả năng thực sự phá vỡ cấu trúc thị trường trình duyệt hiện tại không phải là một "Chrome tốt hơn", mà là một cấu trúc tương tác mới: không phải là việc trình bày thông tin, mà là việc gọi nhiệm vụ. Trình duyệt trong tương lai cần được thiết kế cho AI Agent - không chỉ có thể đọc, mà còn có thể viết và thực thi. Những dự án như Browser Use đang cố gắng ngữ nghĩa hóa cấu trúc trang, biến giao diện trực quan thành văn bản có cấu trúc có thể được LLM gọi, thực hiện việc ánh xạ từ trang đến lệnh, giảm thiểu chi phí tương tác.
Các dự án chính thống trên thị trường đã bắt đầu thử nghiệm: Perplexity xây dựng trình duyệt gốc Comet, sử dụng AI thay thế cho kết quả tìm kiếm truyền thống; Brave kết hợp bảo vệ quyền riêng tư với suy diễn cục bộ, sử dụng LLM để tăng cường chức năng tìm kiếm và chặn; trong khi các dự án gốc Crypto như Donut, đang nhắm đến một lối vào mới cho tương tác giữa AI và tài sản trên chuỗi. Những dự án này có đặc điểm chung là: cố gắng tái cấu trúc đầu vào của trình duyệt, thay vì làm đẹp cho lớp đầu ra của nó.
Đối với những người khởi nghiệp, cơ hội nằm trong mối quan hệ tam giác giữa đầu vào, cấu trúc và đại lý. Trình duyệt như một giao diện gọi thế giới của Agent trong tương lai, có nghĩa là ai có thể cung cấp các "khối khả năng" có cấu trúc, có thể gọi và đáng tin cậy, thì người đó sẽ trở thành một phần của nền tảng thế hệ mới. Từ SEO đến AEO (Tối ưu hóa động cơ Agent), từ lưu lượng trang đến gọi chuỗi nhiệm vụ, hình thức và tư duy thiết kế sản phẩm đang được tái cấu trúc. Cuộc chiến trình duyệt thứ ba xảy ra tại "đầu vào" chứ không phải "trình bày"; người quyết định thắng thua không còn là ai thu hút được sự chú ý của người dùng, mà là ai giành được niềm tin của Agent, nhận được cổng gọi.
Lịch sử phát triển của trình duyệt
Vào đầu những năm 90 của thế kỷ trước, khi Internet vẫn chưa trở thành một phần của cuộc sống hàng ngày, Netscape Navigator xuất hiện như một con thuyền buồm mở ra vùng đất mới, mở ra cánh cửa dẫn đến thế giới kỹ thuật số cho hàng triệu người dùng. Trình duyệt này không phải là cái đầu tiên, nhưng lại là sản phẩm đầu tiên thật sự hướng đến đại chúng, định hình trải nghiệm Internet. Vào thời điểm đó, mọi người lần đầu tiên có thể dễ dàng duyệt web thông qua giao diện đồ họa, như thể cả thế giới bỗng chốc trở nên trong tầm tay.
Tuy nhiên, vinh quang thường ngắn ngủi. Microsoft nhanh chóng nhận ra tầm quan trọng của trình duyệt và quyết định buộc Internet Explorer phải được gói kèm vào hệ điều hành Windows, biến nó thành trình duyệt mặc định. Chiến lược này được coi là "vũ khí bí mật của nền tảng", trực tiếp làm suy yếu vị thế thống trị của Netscape trên thị trường. Nhiều người dùng không chủ động chọn IE, mà là vì hệ thống mặc định đã chấp nhận nó. IE, nhờ vào khả năng phân phối của Windows, nhanh chóng trở thành ông trùm trong ngành, trong khi Netscape thì rơi vào quỹ đạo suy tàn.
Trong bối cảnh khó khăn, các kỹ sư của Netscape đã chọn một con đường quyết liệt và lý tưởng - họ đã công khai mã nguồn của trình duyệt và kêu gọi cộng đồng mã nguồn mở. Quyết định này giống như một "sự nhượng bộ kiểu Macedonia" trong giới công nghệ, báo hiệu sự kết thúc của một kỷ nguyên cũ và sự trỗi dậy của sức mạnh mới. Đoạn mã này sau đó trở thành nền tảng cho dự án trình duyệt Mozilla, ban đầu được đặt tên là Phoenix (có nghĩa là Phượng Hoàng tái sinh), nhưng do vấn đề thương hiệu đã trải qua nhiều lần đổi tên, cuối cùng được gọi là Firefox.
Firefox không chỉ đơn thuần là bản sao của Netscape, mà còn đạt được nhiều đột phá trong trải nghiệm người dùng, hệ sinh thái plugin, và an ninh. Việc ra đời của nó đánh dấu chiến thắng của tinh thần mã nguồn mở, đồng thời thổi một luồng sinh khí mới vào toàn ngành công nghiệp. Có người mô tả Firefox là "người thừa kế tinh thần" của Netscape, giống như Đế chế Ottoman đã kế thừa những gì còn lại của Đế chế Byzantine. So sánh này tuy có phần phóng đại nhưng lại rất có ý nghĩa.
Nhưng trước khi Firefox chính thức ra mắt, Microsoft đã phát hành sáu phiên bản IE, với lợi thế về thời gian và chiến lược gói hệ thống, khiến Firefox ngay từ đầu đã ở trong vị trí phải theo đuổi, định sẵn rằng cuộc đua này không phải là một cuộc cạnh tranh công bằng ở vạch xuất phát.
Trong khi đó, một người chơi sớm khác cũng đang âm thầm xuất hiện. Năm 1994, trình duyệt Opera ra đời, nó đến từ Na Uy, ban đầu chỉ là một dự án thử nghiệm. Nhưng từ phiên bản 7.0 vào năm 2003, nó đã giới thiệu động cơ Presto tự phát triển, tiên phong hỗ trợ CSS, bố cục thích ứng, điều khiển bằng giọng nói và mã hóa Unicode cùng các công nghệ tiên tiến khác. Mặc dù số lượng người dùng còn hạn chế, nhưng về mặt công nghệ, nó luôn đi đầu trong ngành và trở thành "sự lựa chọn yêu thích của các tín đồ công nghệ".
Cùng năm đó, Apple đã ra mắt trình duyệt Safari. Đây là một bước ngoặt đầy ý nghĩa. Vào thời điểm đó, Microsoft đã đầu tư 150 triệu USD vào Apple đang trên bờ vực phá sản, nhằm duy trì vẻ bề ngoài cạnh tranh và tránh sự kiểm tra chống độc quyền. Mặc dù công cụ tìm kiếm mặc định của Safari từ khi ra đời là Google, nhưng mối quan hệ lịch sử này với Microsoft biểu thị mối quan hệ phức tạp và tinh tế giữa các ông lớn Internet: hợp tác và cạnh tranh, luôn luôn đi kèm nhau.
Năm 2007, IE7 được phát hành cùng với Windows Vista, nhưng phản hồi từ thị trường khá bình thường. Ngược lại, Firefox, nhờ vào nhịp độ cập nhật nhanh hơn, cơ chế mở rộng thân thiện hơn và sức hút tự nhiên đối với các nhà phát triển, đã tăng trưởng thị phần lên khoảng 20%. Sự thống trị của IE dần bị suy yếu, xu hướng đang thay đổi.
Google thì là một cách tiếp cận khác. Mặc dù đã bắt đầu lên kế hoạch phát triển trình duyệt của riêng mình từ năm 2001, nhưng họ đã mất sáu năm để thuyết phục CEO Eric Schmidt phê duyệt dự án này. Chrome ra mắt vào năm 2008, được xây dựng dựa trên dự án mã nguồn mở Chromium và động cơ WebKit mà Safari sử dụng. Nó được gọi một cách hài hước là "trình duyệt cồng kềnh", nhưng nhờ vào sức mạnh vững chắc của Google trong quảng cáo và xây dựng thương hiệu, nó đã nhanh chóng nổi lên.
Vũ khí chính của Chrome không phải là tính năng, mà là nhịp độ cập nhật phiên bản thường xuyên (mỗi sáu tuần một lần) và trải nghiệm đồng nhất trên toàn nền tảng. Vào tháng 11 năm 2011, Chrome lần đầu tiên vượt qua Firefox, đạt thị phần 27%; sau sáu tháng, lại vượt qua IE, hoàn thành sự chuyển mình từ kẻ thách thức thành người thống trị.
Trong khi đó, Internet di động của Trung Quốc cũng đang hình thành hệ sinh thái riêng của mình. Một trình duyệt nổi tiếng đã nhanh chóng nổi lên vào đầu những năm 2010, đặc biệt là ở các thị trường mới nổi như Ấn Độ, Indonesia và Trung Quốc, nhờ vào thiết kế nhẹ, nén dữ liệu tiết kiệm lưu lượng và các đặc điểm khác, đã giành được sự yêu thích của người dùng thiết bị giá rẻ. Đến năm 2015, thị phần trình duyệt di động toàn cầu của nó đã vượt qua 17%, có lúc tại Ấn Độ lên tới 46%. Nhưng chiến thắng này không kéo dài. Khi chính phủ Ấn Độ tăng cường kiểm tra an ninh đối với các ứng dụng Trung Quốc, trình duyệt này buộc phải rời khỏi thị trường quan trọng, dần dần mất đi ánh hào quang ngày xưa.
Bước vào thập kỷ 2020, vị thế thống trị của Chrome đã được thiết lập, với thị phần toàn cầu ổn định ở khoảng 65%. Đáng chú ý là, mặc dù công cụ tìm kiếm Google và trình duyệt Chrome đều thuộc về Alphabet, nhưng từ góc độ thị trường, chúng lại là hai hệ thống độc quyền riêng biệt - cái trước kiểm soát khoảng chín mươi phần trăm các cổng tìm kiếm toàn cầu, trong khi cái sau nắm giữ "cửa sổ đầu tiên" mà hầu hết người dùng vào mạng.
Để duy trì cấu trúc độc quyền kép này, Google đã chi mạnh tay. Vào năm 2022, Alphabet đã trả cho Apple khoảng 20 tỷ USD chỉ để Google giữ vị trí tìm kiếm mặc định trên Safari. Các nhà phân tích chỉ ra rằng khoản chi này tương đương với 36% doanh thu quảng cáo tìm kiếm mà Google thu được từ lưu lượng truy cập Safari. Nói cách khác, Google đang trả "phí bảo vệ" để bảo vệ thành trì của mình.
Nhưng gió đã một lần nữa đổi chiều. Với sự trỗi dậy của các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM), tìm kiếm truyền thống bắt đầu bị ảnh hưởng. Năm 2024, thị phần tìm kiếm của Google đã giảm từ 93% xuống 89%, mặc dù vẫn chiếm ưu thế, nhưng vết nứt đã xuất hiện. Điều gây ra sự đột phá hơn nữa là tin đồn về việc Apple có thể ra mắt công cụ tìm kiếm AI của riêng mình - nếu Safari chuyển sang sử dụng công cụ tìm kiếm nội bộ, điều này không chỉ sẽ thay đổi cấu trúc sinh thái mà còn có thể ảnh hưởng đến cột trụ lợi nhuận của Alphabet. Thị trường phản ứng nhanh chóng, giá cổ phiếu của Alphabet đã giảm từ 170 USD xuống 140 USD, phản ánh không chỉ nỗi lo lắng của nhà đầu tư mà còn là sự bất an sâu sắc về định hướng tương lai của kỷ nguyên tìm kiếm.
Từ Navigator đến Chrome, từ lý tưởng mã nguồn mở đến thương mại hóa quảng cáo, từ trình duyệt nhẹ đến trợ lý tìm kiếm AI, cuộc chiến trình duyệt luôn là một cuộc chiến về công nghệ, nền tảng, nội dung và quyền kiểm soát. Chiến trường liên tục di chuyển, nhưng bản chất chưa bao giờ thay đổi: ai nắm giữ cổng vào, người đó sẽ định nghĩa tương lai.
Trong mắt các nhà đầu tư, dựa vào LLM và nhu cầu mới của con người đối với công cụ tìm kiếm trong thời đại AI, cuộc chiến trình duyệt lần thứ ba đang từ từ diễn ra. Dưới đây là tình hình huy động vốn của một số dự án nổi bật trong lĩnh vực trình duyệt AI.
Kiến trúc cũ của trình duyệt hiện đại
Khi nói về kiến trúc của trình duyệt, kiến trúc truyền thống cổ điển như hình dưới đây:
Khách hàng - Cổng vào phía trước
Tra cứu thông qua HTTPS đến frontend gần nhất, hoàn thành giải mã TLS, lấy mẫu QoS và định tuyến địa lý. Nếu phát hiện lưu lượng bất thường (DDoS, tự động thu thập) có thể giới hạn lưu lượng hoặc thách thức ở tầng này.
Hiểu biết truy vấn
Frontend cần hiểu ý nghĩa của các từ mà người dùng nhập, có ba bước: chỉnh sửa chính tả thần kinh, sửa "recpie" thành "recipe"; mở rộng từ đồng nghĩa, mở rộng "how to fix bike" thành "repair bicycle". Phân tích ý định, xác định truy vấn là thông tin, điều hướng hay ý định giao dịch, và phân bổ yêu cầu Vertical.
Tái gọi ứng cử viên
Công nghệ truy vấn được sử dụng bởi một công cụ tìm kiếm được gọi là: chỉ mục đảo ngược. Trong chỉ mục theo thứ tự, chúng ta đều có thể chỉ định một ID để tìm đến tệp. Tuy nhiên, người dùng không thể biết nội dung muốn tìm nằm ở số hiệu nào trong hàng trăm tỷ tệp, vì vậy họ đã sử dụng chỉ mục đảo ngược rất truyền thống, để tìm kiếm các tệp có từ khóa tương ứng thông qua nội dung. Tiếp theo, chỉ mục vector được sử dụng để xử lý tìm kiếm ngữ nghĩa, tức là tìm kiếm nội dung có nghĩa tương tự với truy vấn. Nó chuyển đổi văn bản, hình ảnh và các nội dung khác thành vector nhiều chiều (embedding), và tìm kiếm dựa trên sự tương đồng giữa các vector này. Ví dụ, ngay cả khi người dùng tìm kiếm "cách làm bột pizza", công cụ tìm kiếm cũng có thể trả về kết quả liên quan đến "hướng dẫn làm bột pizza" vì chúng tương đồng về ngữ nghĩa. Sau khi trải qua chỉ mục đảo ngược và chỉ mục vector, khoảng mười vạn trang web sẽ được sàng lọc ban đầu.
Sắp xếp nhiều cấp
Hệ thống thường sử dụng BM25, TF-IDF, điểm chất lượng trang và hàng nghìn đặc trưng nhẹ khác để lọc hàng trăm nghìn trang ứng cử viên xuống còn khoảng 1000 trang, tạo thành tập ứng cử viên sơ bộ. Các hệ thống này được gọi chung là động cơ gợi ý. Chúng phụ thuộc vào hàng triệu đặc trưng được tạo ra từ nhiều thực thể khác nhau, bao gồm hành vi của người dùng, thuộc tính trang, ý định truy vấn và tín hiệu ngữ cảnh. Ví dụ, một công cụ tìm kiếm sẽ tổng hợp lịch sử người dùng, phản hồi hành vi của những người dùng khác, ngữ nghĩa trang, ý nghĩa truy vấn và các thông tin khác, đồng thời cũng xem xét các yếu tố ngữ cảnh như thời gian (thời điểm trong ngày, ngày cụ thể trong tuần) và các sự kiện bên ngoài như tin tức thời sự.
Sắp xếp chính bằng học sâu
Trong giai đoạn tìm kiếm ban đầu, một công cụ tìm kiếm sử dụng các công nghệ như RankBrain và Neural Matching để hiểu ý nghĩa của truy vấn và lọc ra những kết quả ban đầu có liên quan từ một lượng lớn tài liệu. RankBrain là một hệ thống học máy được giới thiệu vào năm 2015, nhằm hiểu rõ hơn ý nghĩa của truy vấn người dùng, đặc biệt là những truy vấn xuất hiện lần đầu. Nó chuyển đổi truy vấn và tài liệu thành các biểu diễn vector, tính toán sự tương đồng giữa chúng để tìm ra kết quả liên quan nhất. Ví dụ, đối với truy vấn "cách làm bột pizza", ngay cả khi tài liệu không hoàn toàn chứa từ khóa.